Een goede roman?

Literatuur is pas belangrijk in onze levens als het gaat over ethische en sociale kwesties. Vanuit deze uitspraak van de filosoof Martha Nussbaum is goed te beschrijven hoe we kunnen beoordelen of we een goede of mindere roman onder ogen hebben. Een roman is goed, als hij belangrijk is in onze levens en dat is het geval als hij ethische vragen aan de orde stelt. Maar dat hebben bekende filosofen toch al gedaan? En hun boeken zijn toch geen romans? Dat klopt, zegt Nussbaum, maar hun uiteenzettingen van ethiek zijn altijd, voor iedereen en overal geldig. Ons dagelijks leven is daar ver van verwijderd. Een goede roman brengt ethische waarden en normen in contact met hoe wij persoonlijk goed en kwaad beleven.

In een goede roman word je opgenomen in spel en vermaak, je geniet van de dans van de vorm waarin het verhaal wordt gebracht, je wordt ingeweven in een web van verbindingen binnen de tekst en allerlei draden naar andere cultuuruitingen. Je wordt in vervoering gebracht, meegenomen, losgemaakt van je eigen belangen en verlangens.

              Een roman wordt pas centraal en diepgaand voor ons als het gaat over hoe we zouden moeten leven, de ethische kwestie, en die houdt vragen in naar rechtvaardigheid, welzijn, sociale verdeling en geldigheid van waarden en normen.

              Aan universiteiten wordt over deze vragen nagedacht. Er wordt ordening aangebracht in de verwarring van culturen met elk hun eigen waarden, in onze wereld waarin bergen, zeeën en grenscontroles de volkeren niet langer van elkaar verwijderd houden. De meest dringende vragen worden herkend en ingebracht in maatschappelijke debatten. Er wordt gebrainstormd over wat voor ons samen de beste manier van leven zou kunnen zijn.

              In de praktijk werkt het allemaal niet zo overzichtelijk. In onze omstandigheden en situaties nemen we gebeurtenissen waar terwijl me met onze voeten in de modder staan. Beslissingen die we nemen zijn doortrokken van de realiteit. We staan niet boven de partijen, we zijn zelf altijd op de een of andere manier partij.

              In een goede roman komen heldere ethische idealen en mistige omstandigheden bij elkaar. Toch is lezen niet hetzelfde als je eigen leven. Lezen is voorbereiding op het leven, waarin je gevoeligheid en helderheid kunt verwerven, zonder risico te lopen.

              In een goede roman is nog iets anders aanwezig. In ons leven spelen onzichtbare zaken een rol, zoals de intimiteit van menselijke liefde. Wat verborgen is, mag de schrijver niet tonen. De kunst is om het ter sprake te brengen zonder het te tonen. Want liefde, jaloezie, ze hebben wel degelijk invloed op ons sociale functioneren, dat weer wel binnen de ethiek valt.

Alles bij elkaar kunnen we stellen, dat een goede roman ons troebele leven verbindt met heldere idealen op een manier die de doorwerking van het intieme serieus neemt, zonder het te onthullen.

              Nussbaum: waar we ook vandaan komen, we zijn mensen die goed proberen te leven. Daarom moeten we onszelf begrijpen en ons op elkaar afstemmen. De roman kan daarin een centrale rol spelen.