De
zin ontgaat je, als je vergeet te kijken. En dat terwijl volgens de Franse
filosoof Maurice Merleau-Ponty (1908-1961) alles vol zin zit. We doen niets
zonder betekenis. De manier waarop wij in de wereld zijn, is al doortrokken van
zin, nog voordat we dingen beweren waar we over hebben nagedacht, zelfs nog
voordat we samenhangend kunnen denken. Laten we eens kijken hoe dat werkt en
vooral ook of het zin heeft om dat te doen.
We beginnen bij het begin. Je
bent net geboren. Voor het eerst ga je je mond gebruiken om te eten. Je voelt
iets zachts tegen je gezicht. Tegen je lippen voel je iets wat net wat harder
is. Je opent je mond. Je begint te zuigen. Er komt iets warms en vochtigs in je
mond. Je slikt. Je zuigt, je slikt. Later die dag ontmoet je gezicht opnieuw die
zachtheid en je maakt hetzelfde mee als die eerste keer. Je ruikt een geur. Je
ademt, je drinkt. Je weet niet dat de zachtheid de borst van je moeder is. Dat
soort hogere kennis hoort bij betekenis van later, bijvoorbeeld nu, nu je dit
artikel leest. Maar stel je eens voor dat er helemaal geen betekenis aanwezig
was geweest in de ontmoeting met je moeders borst, haar tepel. Wat als het voor
jou niets had uitgemaakt of ze je tegen je moeders borst hadden aangelegd of
tegen de buitenkant van een bankkluis? Dan zou je nooit zijn gaan drinken. Het
duurde na die eerste paar keren niet lang of je begon al zuigende geluidjes te
maken, zodra je merkte dat mama je tegen haar borst ging leggen. Wanneer je
honger had, zocht en vond je de vindplaats van moedermelk. Gulzig dronk je. Je
relatie met je moeder werd steeds betekenisvoller. Jouw aanwezigheid in de
wereld was meteen al zinvol. Je had er geen woorden voor. Je wist lichamelijk
wat je omgeving je te bieden had.
Merleau-Ponty
heeft er veel werk van gemaakt om erachter te komen wat er eigenlijk gebeurt
wanneer we iets waarnemen. Als baby nam je hongergevoelens, zachtheid, rondheid
en warmte waar. Je reageerde erop door iets te doen wat bij de situatie paste.
In de filosofie van Merleau-Ponty is dat een belangrijk aspect. Minnaars,
bijvoorbeeld, zullen vrouwenborsten niet vanuit hongergevoelens benaderen. Je
kunt wel nagaan hoe ze er zo ongeveer op reageren zullen. En wat te denken van
het meisje dat ontevreden is met de omvang van haar borsten? Hoe zou dat zo
gekomen zijn? In elk geval niet doordat ze voor de spiegel gewoon ziet wat ze
ziet, want dan zou ze daar geen oordeel over hebben. Haar hele leven ziet ze om
zich heen hoe borsten met een flinke cupmaat onder de aandacht gebracht worden.
In lingeriereclames, videoclips, plaatjes van meisjes in badmode, billboards
waarop jonge vrouwen spannende bloesjes of hippe topjes dragen. Ze ziet in het
RTL-tv-programma Mooier Leven hoe een
jonge vrouw erg gelukkig wordt na een borstvergrotende operatie. In haar
bewustzijn verschijnen borsten niet meer zoals ze zijn. Echte borsten zet ze
als het ware tussen haakjes. Haar eigen borsten ziet ze als borsten waar de
leukste kleding nooit bij past. En dat is nou net het punt dat Merleau-Ponty
wil maken. Ze ziet niet wat ze ziet, ze ziet wat ze denkt.
In
zien wat ze denkt, staat het meisje volgens Merleau-Ponty niet alleen. Het is
zelfs de natuurlijke houding van iedereen. We hebben geleerd om waar te nemen
alsof er een scheiding is tussen de wereld aan de ene kant en onszelf aan de
andere kant. Daardoor weten we niet meer of de ideeën in ons hoofd overeen
komen met echte dingen. Wie van ons kan de dingen nog waarnemen zoals ze zijn? Wie
heeft bijvoorbeeld nooit vooroordelen bij het zien van zichzelf of andere
mensen?
Wat
zou het mooi zijn als we weer konden ervaren als een zuigeling. Wij zijn
lichamelijk in de wereld, sterker nog, we zijn er onderdeel van. Als zuigeling
hebben we de dingen nog geen naam gegeven. We lopen als het ware over in de
wereld en de wereld loopt over in ons. We kijken. Onze blik ontmoet rondheid,
huidskleur, zachte glans. We vergeten wat we weten en we focussen op dat ene.
Het is net of het uit de omgeving naar voren wordt gehaald, of het een beetje
op ons toekomt. Alles wat er omheen is, blijft vervaagd aanwezig. Zolang we
focussen, is er geen vergelijkingsmateriaal.
Als
het meisje op deze manier kijkt, ziet ze inderdaad alleen maar haar ene borst
en als ze haar focus verlegt, ziet ze de andere. Als ze haar handen op haar
borsten wil leggen, vormen die zich onbewust zinvol naar hoe haar borsten zijn.
Maar ze is geen zuigeling meer. Ze heeft een verleden. Ze weet welke betekenis haar
borsten voor haar hebben en dat lingerie van Christine le Duc haar nooit echt
mooi zal staan. Christine le Duc, het merk dat zegt: live your fantasy! Ze spaart voor een dure operatie. Eens zal ze,
met nog wat onzekere trots, voor de spiegel staan. Ze zal zich ervan moeten
overtuigen dat die grote borsten de hare zijn. Het zal in het begin bij elke
beweging onwennig aanvoelen, een beetje als een vreemd lichaam. Haar handen
zullen zich eerst nog bescheiden vormen naar het verleden. Ze weet zeker dat ze
eraan wennen zal. Ze ziet zich al staan in een echt vrouwelijk lijfje.
En
wij zien haar ook, voor haar spiegel. We zien haar afwezige blik. Merleau-Ponty
zou zeggen:
‘Als
je niet fantaseert, maar kijkt, zul je zien wat er te zien is, met of zonder
borstimplantaten.’ Hij leert ons dat een onbevooroordeelde blik zinvol is.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten